بخش های یک فروشگاه که تحت مدیریت های مستقل اقدام به فروش کالاهای خود می نمایند را دایره فروش و مجموع آنها را دوایر گویند مانند فروشگاه های شهروند و رفاه. این فروشگاه ها به قسمت های مختلف تقسیم شده اند مانند غرفه مواد غذایی، غرفه پوشاک، غرفه لوازم خانگی و….
-نظارت بر دوایری که در یک مکان متمرکز هستند ساده تر و کم هزینه تر از فروشگاه های پراکنده در سطح شهر می باشند وباعث صرفه جویی در وقت و هزینه خریداران می شود و بنابراین رغبت برای خریداران ایجاد می گردد.
-دوایر قسمت های مختلف فروش کالاهای متنوع یک موسسه دریک مکان می باشد ولی شعبه، موسسه ای همانند موسسه اصلی ولی در مناطق مختلف یک شهر یا شهرهای دیگر می باشد که می تواند دارای دوایر مختلف داخل خود باشد.
-حسابداری موسسه هایی که دارای دوایر هستند بسیار ساده و همانند موسسه های بازرگانی می باشد که فقط برای حساب خرید و فروش هر دایره یک حساب معین ایجاد می کنند. برای هزینه های مستقیم نیز حساب معین جداگانه ایجاد می شود تا میزان خرید و فروش و هزینه دایره مشخص باشد.
سرفصل دفترکل⇓ سرفصل معین⇓
حساب خرید⇐ حساب خرید کالا - دایره لوازم خانگی
حساب خرید کالا - دایره لوازم التحریر
حساب خرید کالا - دایره پوشاک
حساب فروش⇐ حساب فروش کالا - دایره لوازم خانگی
حساب فروش کالا - دایره لوازم التحریر
حساب فروش کالا - دایره پوشاک
موسسه ها برای بدست آوردن بازار بیشتر و افزایش میزان فروش کالا و خدمات، در مناطق مختلف اقدام به تاسیس موسسه های زیرمجموعه خود به نام شعبه می نمایند.
1) شعبه هایی که دفاتر مستقل نگهداری نمی کنند:
الف) به قیمت تمام شده
ب) به قیمت تمام شده + چند درصد
ج) به قیمت فروش
2) شعبی که دفاتر مستقل نگهداری می کنند: حساب «مرکز» جایگزین حساب سرمایه می شود و یک حساب کنترلی به نام حساب «جاری مرکز» و حساب «جاری شعبه» ایجاد می شود و تمام مبادلات در آن ثبت می شود و مانده آنها همیشه باهم برابر است.
3) شعبه های خارجی
الف) شعبی که دفاتر مستقل نگهداری نمی کنند:
1) حسابداری ارسال کالا به شعبه به قیمت تمام شده:
فرم کلی آن به شرح زیر می باشد:
1-1) حساب کالا شعبه ⇡ **
حساب کالا ارسالی ⇡ **
بابت ارسال کالا از مرکز به شعبه
1-2) حساب کالا ارسالی ⇣ **
حساب کالا شعبه ⇣ **
بابت برگشت کالا از شعبه به مرکز
1-3) صندوق/بانک ⇡ **
حساب کالای شعبه ⇣ **
بابت نقدی کالا توسط شعبه
1-4) حساب های دریافتی شعبه ⇡ **
حساب کالا شعبه ⇣ **
بابت فروش نسیه کالا توسط شعبه
1-5) کالا شعبه ⇡ **
حساب های دریافتی شعبه ⇣ **
بابت برگشت از فروش نسیه به شعبه توسط مشتریان
1-6) حساب کالا شعبه ⇡ **
حساب های دریافتی شعبه ⇣ **
بابت تخفیفات نقدی فروش
1-7) حساب صندوق/بانک ⇡ **
حساب های دریافتی شعبه ⇣ **
بابت دریافت از مشتریان
1-8) کالا شعبه ** و موجودی کالا شعبه **
موجودی کالا شعبه ** کالا شعبه **
اصلاح موجودی کالا اول دوره شعبه ثبت موجودی پایان دوره شعبه
1-9) کالا ارسالی **
خلاصه سود وزیان مرکز **
بستن حساب کالا ارسالی
1-10) کالا شعبه ** و خلاصه سود وزیان شعبه **
خلاسه سود وزیان شعبه ** کالا شعبه **
بستن حساب کالا شعبه (در صورت سود) بستن حساب کالا شعبه (در صورت زیان)
الف) مانده اول و آخر دوره فقط در حساب کالا شعبه ثبت می شود. کلیه فروش های نقد و نسیه شعبه در بستانکار حساب کالا شعبه نمایش داده می شود. مانده کالای شعبه، سود ناویژه شعبه را نشان می دهد.
ب) مانده حساب کالا ارسالی به خلاصه سود وزیان مرکز منتقل می شود.
2) حسابداری ارسال کالای شعبه به روش قیمت تمام شده به اضافه چند درصد (قیمت سیاهه):
این روش در مواردی بکار گرفته می شود که تعیین قیمت قطعی فروش به عللی از قبیل نوسان قیمت فروش بازار، انحصاری بودن کالا در بازار و… میسر نباشد. در این حالت سود ناویژه تقریبی برآورد می شود به قیمت تمام شده کالای ارسالی اضافه می گردد و به حساب شعبه منظور می شود.
به این ترتیب درهر زمان، جمع موجودی نقدی و کالای شعبه با مانده حساب شعبه در دفاتر مرکز اختلاف چندانی ندارد اگر شعبه کالای تحویلی از مرکز را به قیمتی متفاوت با قیمت سیاهه بفروشد، رقم حاصله به منزله سود یا زیان ناویژه شعبه خواهد بود و به حسابی به نام حساب تعدیل کالای شعبه منتقل می شود. بنابراین کالای ارسالی به شعبه به قیمت سیاهه به حساب کالای شعبه بدهکار و به قیمت تمام شده به حساب کالا ارسالی بستانکار و تفاوت آن که سود ناویژه شعبه است، به حساب تعدیل کالا شعبه بستانکار می شود.
-در پایان دوره مالی، سود ناویژه تحصیل نشده (سود ناویژه منظور شده در موجودی کالای فروش نرفته) به این حساب بدهکار می شود. هر مبلغ سود یا زیان ناویژه حاصل از تغییر قیمت برآوردی به وسیله انتقالی از حساب کالای شعبه به این حساب منتقل می شود، مانده نهایی حساب تعدیل کالای شعبه در این زمان، سود ناویژه تحقق نیافته معاملات شعبه است که به حساب خلاصه سود وزیان شعبه منتقل می گردد.
2-1) حساب کالا شعبه (به نرخ سیاهه) **
حساب کالا ارسالی (به قیمت تمام شده) **
حساب تعدیل کالا شعبه (سود منظور شده) **
ارسال کالا از مرکز به شعبه
2-2) صندوق/بانک **
حساب کالای شعبه **
فروش نقدی شعبه
2-3) حساب کالا ارسالی به نرخ تمام شده **
حساب تعدیل کالا شعبه (سود منظور شده) **
حساب کالا شعبه (به نرخ سیاهه) **
برگشت کالا از شعبه به مرکز
2-4) حساب کالا شعبه (به نرخ سیاهه) **
موجودی کالا شعبه (به نرخ تمام شده) **
تعدیل کالا شعبه (سود منظور شده) **
حذف موجودی اول دوره
2-5) موجودی کالا شعبه (به قیمت تمام شده) **
تعدیل کالا شعبه (سود منظور شده) **
کالا شعبه (به نرخ سیاهه) **
موجودی کالا پایان دوره
2-6) حساب های دریافتی شعبه **
حساب کالا شعبه **
فروش نسیه کالا شعبه
2-7) تعدیل کالای شعبه (سود منظور شده) **
خلاصه سود وزیان (به زیان قیمت تمام شده) **
کالای شعبه به قیمت سیاهه **
خسارت ناشی از مفقودی یا سرقت کالا
(اگر حساب تعدیل مانده بدهکار داشته باشد، زیان و اگر مانده بستانکار داشته باشد نوعی سود محسوب می شود.)
تعدیل کالا شعبه ** خلاصه سود و زیان شعبه **
خلاصه سود و زیان شعبه ** هزینه های شعبه **
بستن حساب تعدیل کالا بستن حساب هزینه های شعبه
کالای ارسالی ** خلاصه سود وزیان شعبه **
خلاصه سود و زیان مرکز ** خلاصه سود وز یان مرکز **
بستن حساب کالا ارسالی بستن خلاصه سود وزیان شعبه
3) حسابداری ارسال کالا به روش قیمت فروش:
در مواردی که قیمت کالا در بازار نوسان قابل توجهی نداشته باشد و بازار انحصاری باشد و کالا فاسد شدنی نباشد و موسسه بتواند قیمت فروش کالای خود را ثابت نگهدارد، کالا ارسالی به شعب به قیمت سیاهه شده ارسال می شود. در این روش مانده حساب کالا شعبه با جمع ارزش فروش موجودی کالا (قیمت سیاهه) و وجوه نقد موجود در شعبه برابر می باشد.
الف) اگر خسارت ناشی از مفقود شدن کالا یا حریق یا سرقت ایجاد شود، چنین ثبت می زنیم:
خلاصه سود وزیان **
کالا شعبه **
ب) اگر کالایی در پایان دوره به شعبه ارسال شد اما تا ابتدای سال مالی بعد به شعبه نرسیده باشد و جزو موجودی آخر دوره شعبه نیامده باشد، این چنین ثبت می زنیم:
کالا شعبه **
کالا ارسالی به شعبه **
ب) شعبه هایی که دفاتر جداگانه نگهداری می کنند (شعب مستقل)
وقتی حجم معاملات بالا باشد یا بعد مسافت باشد جهت اعطای اختیارات بیشتر به روسای شعب و… باعث می شود که نگهداری حساب های شعب توسط اداره مرکزی نباشد و شعب معاملات خود را نظیر یک موسسه تجاری مستقل ولی متعلق به اداره مرکزی ثبت می کنند. عملیات حسابداری در این شعبه ها مانند یک واحد تجاری مستقل ثبت می شود، با این تفاوت که شعبه دارای حساب سرمایه نمی باشد و حساب خاصی به نام حساب مرکز جایگزین آن می شود. از سوی دیگر یک حساب کنترلی به نام حساب جاری شعبه در مرکز ایجاد می شود که مبادلات مرکز و شعبه در این حساب ثبت می گردد.
دفاتر مالی مرکز ⇓ دفاتر مالی شعبه⇓
حساب جاری شعبه ** کالا دریافتی از مرکز **
کالا ارسالی ** حساب جاری مرکز **
ارسال کالا به شعبه دریافت کالا از مرکز
صندوق/بانک ** حساب جاری مرکز **
حساب جاری شعبه ** صندوق **
واریز وجه از شعبه به مرکز پرداخت وجه نقد به مرکز
در این حالت، شعبه باید برای خود ترازنامه و صورتحساب سود وزیان مجزا داشته باشد اما مرکز باید ترازنامه و صورتحساب سود و زیان خود را به شکل ترکیبی تهیه و ارائه نماید.
ج) شعب خارجی:
اگر اداره مرکزی در خارج از کشور قرار داشته باشد، روش ثبت معاملات آنها مشابه شعبی می باشد که دفاتر مستقل نکهداری می کنند با این تفاوت که معاملات خود را با پول رایج کشور محل اقامت خود انجام می دهد و اداره مرکزی نیز ترازنامه و سود و زیان شعبه را به پول رایج کشور خود تبدیل و ترازنامه و سود وزیان تلفیقی ترکیبی را تهیه می نماید.
.jpg)
