اهمیت محاسبه معادل آحاد در این است که می توان تعداد و میزان تولید را محاسبه و از روی آن بهای تمام شده هرواحد محاسبه شود که اطلاعات آن برای قیمت گذاری محصولات لازم می باشد. در غیر این صورت نمی توان فهمید هزینه تولیدی که مصرف شده چه مقدار مربوط به کالاهای ساخته شده و چه مقدار مربوط به موجودی کالاهای نیمه ساخت است و وقتی موجودی به اشتباه محاسبه شود، بهای تمام شده و سود و زیان نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
معادل آحاد، میزان کاری است که معادل با تکمیل یک واحد محصول از ابتدا تا انتهای فرآیند تولید روی محصولات انجام شده است. برای اندازه گیری عوامل ورودی تولید (یعنی مواد و دستمزد و سربار) در مورد کالاهای نیمه ساخت، از معادل آحاد محصول در قالب واحدهای فیزیکی کامل شده استفاده می شود.
- موجودی در جریان ساخت از ضایعات عادی نیز سهم می برد، اما ضایعات غیرعادی به سود و زیان بسته می شود و به عنوان هزینه دوره است و در بهای موجودی ها قرار نمی گیرد، تا به این طریق قصوری که جریان خط تولید رخ داده کاملا مشخص شود و از ان جلوگیری شود.
- قرار داد می کنیم ازاین به بعد وقتی گفته می شود برای مثال «موجودی کالا در جریان اول دوره 65% تکمیل است» یعنی 100% مواد مستقیم دارد و هزینه تبدیل آن شامل دستمزد و سربار به میزان 65% انجام شده واگر 35% دیگر روی آن کار انجام شود، این کالا به کالای ساخته شده تبدیل خواهد شد.
1) سیستم هزینه یابی سفارش کالا - Job Costing System:
در این روش هزینه یک قلم محصول یا خدمت، با استفاده از محاسبه میانگین، بین انبوهی از آحاد محصول مشابه تسهیم می گردد. در این سیستم اقلام مشابهی از محصول برای فروش به عموم ونه مشتری خاص، تولید می شود.مانند تولید انواع اسباب بازی، انواع خوراکی و تولید مواد شیمیایی و…
این سیستم در صنایعی کاربرد دارد که محصولات یکسان یا مشابه در حجم تولید می نمایند و محصولات تقریبا همگن، از فرآیند تولید یکسانی می گذرند. در سیستم مرحله ای، با تقسیم هزینه کل محصولات یا خدمات ارائه شده به مشتریان مختلف برحجم یا تعداد کل محصولات یا خدمات، بهای تمام شده هر واحد بدست می آید.
1) روش هزینه های استاندارد
ساده ترین روش می باشد زیرا هزینه های استاندارد به صورت مستقیم و بدون انجام محاسبات اضافی، به عنوان هزینه هر واحد برای تسهیم هزینه ها بین محصولات تکمیل شده و کالای در جریان ساخت پایان دوره مورد استفاده قرار می گیرد.
2) روش میانگین موزون
هزینه انتقالی مربوط به کالای در جریان اول دوره و هزینه های انتقالی کار انجام شده در دوره جاری باهم ادغام می شود و میانگین موزون هزینه انتقالی محاسبه می گردد.
3) روش فایفو
هزینه های انتقالی کالا در جریان ساخت اول دوره به محصولات تکمیل شده دوره منظور می شود و هزینه های انتقالی کار هایی که در دوره جاری انجام شده است به موجودی کالا در جریان ساخت پایان دوره و تکمیل شده تخصیص می یابد.
اغلب شرکت ها همزمان از هر دو سیستم هزینه یابی سفارش کار و مرحله ای که درهم ادغام شده اند، استفاده می نمایند. به طور معمول در هزینه یابی سفارش کار تیراژ تولید پایین و تنوع محصولات بالاست و در هزینه یابی مرحله ای تیراژ تولید بالا و تنوع محولات کم است. زمانیکه بتوان هزینه را به محصول خاص تخصیص داد، سفارش کار است، در غیر این صورت مرحله ای است و معمولا همزمان از هر دو روش استفاده می گردد.
مثال (هزینه یابی مرحله ای):در اول فروردین ماه 88 هیچ گونه قطعه نیمه تکمیلی از نوع آلفا در فرآیند تولید وجود ندارد. طی فرودین ماه، شرکت شهاب تولید تعداد 400 واحد از قطعه آلفا را در دایره مونتاژ شروع کرد و تمام قطعات را تکمیل و به دایره آزمایش ارسال نمود. اطلاعات زیر در دست است. هزینه هرواحد محصول نهایی را بدست آورید.
موجودی کالا در جریان اول دوره و آخر دوره 0 واحد
واحدهای شروع شده طی دوره 400 واحد
واحدهای تکمیل شده و منتقل شده طی فروردین ماه 400 واحد
موادمستقیم اضافه شده طی ماه 32/000/000 ریال
هزینه های تبدیل (دستمزد و سربار) اضافه شده طی ماه 24/000/000 ریال
پاسخ) فرض می کنیم کلیه محصولات به اندازه یکسان؛ مواد مستقیم و هزینه تبدیل دریافت می نمایند لذا داریم:
هزینه تولید هر واحد 140/000 = 400 ÷ 56/000/000 56/000/000 = 24/000/000 + 32/000/000
هزینه مواد مستقیم هرواحد 80/000 = 400 ÷ 32/000/000 هزینه تبدیل هرواحد 60/000 = 400 ÷ 24/000/000
مثال (هزینه یابی مرحله ای):در شرکت شبنم در مثال قبل، اردیبهشت ماه تولید 400 واحد دیگر از قطعه آلفا آغاز شده است. واحدهای واردشده به فرآیند تولید درماه قبل کامل تکمیل شده است و اول اردیبهشت ماه هیچ گونه اردیبهشت ماه شده است فقط 175 واحد تکمیل وبه دایره آزمایش منتقل شده است. لذا داریم:
موجودی کالا در جریان اول دوره 0 واحد
شروع شده طی دوره 400 واحد
تکمیل شده و منتقل شده به دایره بعد 175 واحد
موجودی کالا در جریان ساخت پایان دوره 225 = 175 - 400
حال هزینه تولید هر واحد به راحتی مثال قبل محاسبه نمی شود، چون مقداری از کالاها نیمه ساخته و برخی تکمیل شده هستند برای محاسبه هزینه تولید هر واحد، به مبحث معادل آحاد تکمیل نیاز می شود که در آینده توضیح داده می شود.
بسیاری ار سیستم های هزینه یابی مرحله ای در چرخه تولید، دارای چندین دایره یا فرآیند تولید می باشد. با انتقال آحاد محصول از یک دایره به دایره دیگر، به طور معمول هزینه های مربوط به هم به صورت ماهانه، با ثبت های لازم منتقل می گردد. اگر هزینه یابی استاندارد استفاده شود. شیوه حسابداری نسبتا ساده است ولی اگر از میانگین موزون یا فایفو استفاده شود، حسابداری هزینه های انتقالی مشکل تر می باشد.
به خرابی و تلف شدن کالا ها یا مواد اولیه که در جریان تولید و در اثر نقص فنی ماشین آلات، عدم تجربه کافی کارگر، کیفیت پایین مواد اولیه و… ایجاد می شود، ضایعات می گویند. ضابعات یا قابل فروش هستند یا غیرقابل فروش. همچنین در یک دسته بندی دیگر، ضایعات یا قابل برگشت به تولید هستند یا غیرقابل برگشت به تولید(قراضه). در مجموع می توان به شرح زیر تقسیم بندی نمود:
1) ضایعات غیرقابل برگشت به تولید (قراضه)
مانند قطعات فلزی خراب شده در حین تولید قطعات یدکی خودرو که معمولا به عنوان قراضه قابل فروش است.
2) ضایعات قابل برگشت به تولید
مانند مواد پلاستیکی قابل برگشت به تولید که از آن به عنوان مواد اولیه در تولید مجددا استفاده می شود ودارای ارزش مواد اولیه می باشد.
3) افت محصول
برای مثال در تولید لبنیات با جوشاندن شیر، حجم شیر کم می شود.
4) پس مانده
مانند حاک اره حاصل از برش چوب یا براده فلزات که معمولا ارزش چندانی هم ندارد.
1) ضایعات عادی
ضایعاتی که میزان آن در محدوده استاندارد و پیش بینی رخ می دهد. قابل پیش بینی می باشند اما غیرقابل پیشگیری هستند.
2) ضایعات غیرعادی
وقتی ضایعات از حد استاندارد و پیش بینی شده فراتر رود، مازاد استاندارد ضایعات غیرعادی استو غیرقابل پیش بینی اما قابل پیشگیری هستند.
نکته) اگر ضایعات عادی در ابتدای عملیات یا به طور یکنواخت در طی عملیات ایجاد شود، در جدول آحاد منظور نمی گردد و به این شکل هزینه بهای تمام شده مربوط به ساخت آن، خود به خود روی محصولات تکمیل شده و موجودی در جریان ساخت پایان دوره سرشکن می شود ولی اگر ضایعات عادی، در انتهای عملیات عملیات ایجاد شود به طور کامل در جدول معادل آحاد تکمیل منظور می شود (تا هزینه آن را فقط روی محصولات تکمیل شده، سرشکن کنیم و به موجودی پایان دوره کالا در جریان ساخت اضافه نشود).
اگر درصد تکمیل ضایعات عادی بیش از کالای در جریان ساخت پایان دوره باشد، در جدول معادل آحاد منظور می شود (تا هزینه ان را فقط روی محصولات تکمیل شده، سرشکن کنیم و به موجودی پایان دوره اضافه نشود).
اگر ضایعات عادی، قابل بازیافت باشد، به حساب ضایعات قابل بازیافت بدهکار و به حساب کالای در جریان ساخت بستانکار می شود.
ضایعات غیرعادی درهر حالت باید در معادل آحاد آورده شوند تا بهای آن جداگانه محاسبه و به حساب هزینه ضایعات غیرعادی بدهکار و به کالای در جریان ساخت بستانکار شوند و در صورتی که ضایعات غیرعادی به فروش برسد، صندوق بدهکار و حساب هزینه ضایعات غیرعادی بستانکار شود.
این کار برای کنترل میزان ضایعات غیرعادی است و نباید به بهای تمام شده کالا اضافه شود بلکه هزینه دوره می باشد. یعنی هزینه ضایعات غیرعادی مانند هزینه دوره در نظر گرفته می شود اما ضایعات عادی، مانند یک هزینه تولیدی به واحدهای تولید شده سرشکن می شود.
نکته (مهم): ضایعات غیرعادی در هر حالت در جدول معادل آحاد تکمیل شده جداگانه می آید اما ضایعات عادی 3 حالت دارند که به شرح زیر میباشد:
1) ابتدای فرآیند تولید شناسایی شود. در جدول معادل آحاد نمی آید تا هزینه آن بین تمام محصولات تسهیم شود.
2) پایان فرآیند تولید شناسایی شود. در جدول معادل آحاد تکمیل شده می آید تا بهای تمام شده آن محاسبه و سپس به کالای ساخته شده اضافه شود. اما کالای در جریان ساخت پایان دوره از آن سهمی نمی برد بلکه به بهای تمام شده کالا ساخته شده و در نهایت به بهای تمام شده کالا فروش رفته یا موجودی کالا پایان دوره منتقل می شود.
3) اگر طی فرآیند تولید شناسایی شود و اگر A درجه تکمیل ضایعات عادی و B درجه تکمیل کالا در جریان ساخت پایان دوره باشد، داریم:
اگر B < A باشد ضایعات عادی در جدول معادل آحاد تکمیل شده می آید تا به کالا در جریان ساخت پایان دوره منتقل نشود و فقط به بهای تمام شده کالا ساخته شده منتقل شود.
اگر B ≥ A باشد ضایعات عادی در جدول معادل آحاد تکمیل شده نمی آید تا به طور خودکار بهای آن به کالا در جریان ساخت پایان دوره منتقل و تسهیم شود.
برای فهمیدن بهتر و درک منظور کردن یا نکردن ضایعات عادی در جدول معادل آحاد به نمودارهای زیر توجه شود:
1) اگر درصد تکمیل ضایعات عادی کمتر از کار در جریان پایان دوره باشد، ضایعات عادی در معادی آحاد منظور نمی شود و از طریق تاثیر در نرخ خودبه خود به بهای کالا تکمیل شده و در جریان پایان دوره و ضایعات غیرعادی تسهیم می شود:
کالا تکمیل شده 100% > ضایعات غیرعادی > کار درجریان پایان دوره > ضایعات عادی > کار در جریان اول دوره
2) در حالت زیر، ضایعات عادی در معادل آحاد می آید و بهای تمام شده آن به طور جداگانه اندازه گیری و سپس به نسبت تعداد بین کالا تکمیل شده و ضایعات غیرعادی تخصیص می یابد.
کالا تکمیل شده 100% > ضایعات غیرعادی > ضایعات عادی > کار در جریان پایان دوره > کار در جریان اول دوره
3) در حالت زیر، ضایعات عادی در جدول معادل آحاد می آید و بهای تمام شده آن به طور جداگانه اندازه گیری و سپس به نسبت تعداد بین تکمیل شده و در جریان پایان دوره تخصیص می یابد:
کالا تکمیل شده 100% > کار در جریان پایان دوره > ضایعات عادی > ضایعات غیرعادی > کار در جریان اول دوره
4) ضایعات عادی در جدول معادل احاد می آید و بهای تمام شده ان فقط به حساب کالا تکمیل شده منظور می شود، زیرا کار در جریان پایان دوره هنوز به مرحله ای نرسیده که از ضایعات عادی سهمی ببرد، از آن سهمی نمی برد:
کالا تکمیل شده 100% > ضایعات عادی > کار در جریان پایان دوره > ضایعات غیرعادی > کار در جریان اول دوره
با دقت در نمودار های بالا به راحتی، به نحوه آوردن یا نیاوردن ضایعات عادی در جدول معادل آحاد پی می بریم، ملاحظه می شود فقط وقتی درجه تکمیل ضایعات عادی از همه کار در جریان پایان دوره ضایعات غیرعادی و تکمیل شده کمتر باشد، در جدول معادل آحاد نمی آید و در حالات دیگر منظور می شود.
- فرض می شود ضایعات عادی، در مقطع بازرسی رخ می دهد. بنابراین هزینه آن باید بین تمام واحدهایی که از نقطه بازرسی گذشته است، تسهیم شود بنابراین تنها زمانی که موجودی کالا در جریان پایان دوره از نقطه بازرسی گذشته باشد، ضایعات عادی به آنها نیز تخصیص می یابد اما ضایعات غیرعادی همان طور که گفته شد جداگانه به عنوان زیان دوره منعکس می شود.
1) محاسبه معادل آحاد با روش فایفو
استفاده از این روش زمانی ممکن است که درصد تکمیل مواد و دستمزد و سربار کالای در جریان ساخت اول دوره مشخص باشد.
شرح مواد دستمزد سربار
واحد های تکمیل شده ** ** **
+ کالا در جریان آخر دوره ** ** **
- کالا در جریان اول دوره (**) (**) (**)
= معادل آحاد تکمیل *** *** ***
کالا در جریان اول دوره - کالا در جریان آخر دوره + واحدهای تکمیل شده = معادل آحاد تکمیل
کالا در جریان آخر دوره - کالا در جریان اول دوره + معادل آحاد تکمیل = واحد های تکمیل شده
2) به روش میانگین
در این نیازی نیست که درصد تکمیل مواد و دستمزد و سربار کالای در جریان ساخت اول دوره مشخص باشد.
واحدهای تکمیل شده ** ** **
+ کالا در جریان آخر دوره ** ** **
= معادل آحاد تکمیل *** *** ***
کالا در جریان آخر دوره + واحدهای تکمیل شده = معادل آحاد تکمیل
رابطه بین دو روش:
معادل آحاد کالا در جریان اول دوره + معادل آحاد روش فایفو = معادل آحاد روش میانگین
نکته) اگر کالای در جریان ساخت اول دوره صفر باشد، نتایج روش های میانگین و فایفو یکسان خواهد بود. همیشه معادل آحاد تکمیل در روش میانگین بزرگتر یا مساوی معادل آحاد تکمیل در روش فایفو می باشد. در روش میانگین نیازی به درصد تکمیل کالای در جریان ساخت اول دوره نیست.
معادل آحاد روش فایفو ≤ معادل آحاد روش میانگین
همان طور که ملاحظه شد در سیستم هزینه یابی مرحله ای، چهار مرحله اصلی در بیان معادل آحاد وجود دارد:
الف) تلخیص جریان فیزیکی محصول
ب) محاسبه محصول در قالب معادل آحاد
پ) محاسبه هزینه های واحد برمبنای معادل آحاد
ج) تلخیص هزینه ها و تسهیم این هزینه ها بین محصولات تکمیل شده و موجودی کالا در جریان پایان دوره.
مثال) شرکت هیوا تولید کننده نوعی ظرف چوبی می باشد. فرآیند تولید به نحوی است که ضایعات عادی به اندازه 10% محصولات سالم اتفاق می افتد. اینگونه ضایعات معمولا در پایان خط تولید و در مرحله کنترل کیفیت شناسایی می شوند. داده های مربوط به مرداد ماه به شرح زیر است:
کالا در جریان ساخت اول دوره 1500 واحد از نظر هزینه های تبدیل 60% تکمیل
کالاهای اقدام به تولید طی مرداد ماه 8500 واحد
کالا های تکمیل و ارسال شده در مرداد ماه 7000 واحد
کالا در جریان ساخت پایان دوره 2000 واحد از نظر تبدیل 50% تکمیل
هزینه های انجام شده به شرح زیر می باشد:
کالا در جریان ساخت ابتدای دوره 21/000/000 ریال (شامل 12/000/000 ریال مواد و 9/000/000 ریال تبدیل)
هزینه مواد مستقیم مرداد ماه 76/500/000 ریال و تبدیل 89/100/000 ریال.
مطلوبست گزارش چهارمرحله ای هزینه یابی.
پاسخ) (به روش میانگین)
مرحله 1) در جریان ساخت اول دوره 1500 واحد
اقدام به تولید 8500 واحد
جمع ورودی 10/000 واحد
تکمیل شده 7000 واحد
در جریان ساخت پایان دوره 2000 واحد
ضایعات عادی 700 واحد (10% واحدهای تکمیل شده)
ضایعات غیرعادی 300 واحد
جمع خروجی 10/000 واحد
مرحله 2) ضایعات غیرعادی و عادی در آخر مرحله شناسایی می شود پس 100% تکمیل می باشد.
شرح مواد دستمزد
تکمیل شده و انتقالی 7000 7000
در جریان ساخت پایان دوره 2000 1000 = 50% * 2000
ضایعات غیرعادی 300 300
ضایعات عادی 700 700
معادل آحاد به روش میانگین 10/000 9/000
در جریان ساخت اول دوره (1500) (900) = 60% * 1500
معادل آحاد به روش فایفو 8500 8100
مرحله 3) تعیین نرخ هر واحد
8/850 = 10000/ (76/500/000 + 12/000/000) = نرخ مواد به روش میانگین
10/900 = 9000/ (9/000/000 + 89/100/000) = نرخ تبدیل به روش میانگین
19/750 نرخ هر واحد کالا
مرحله 4) هزینه های منظور شده و نحوه تخصیص:
الف) هزینه های منظور شده: 1) در جریان ساخت ابتدای دوره: مواد 12/000/000
تبدیل 9/000/000
جمع 21/000/000
2) هزینه های طی دوره: مواد 76/500/000
تبدیل 89/100/000
جمع 165/600/000
در جریان ساخت ابتدای دوره + هزینه های طی دوره = 186/600/000
ب)تسهیم هزینه ها:
1) کالا تکمیل شده و انتقالی به مرحله بعد:
کالا تکمیل شده (بدون ضایعات عادی) 138/250/000 = 19/750 * 7000
سهم ضایعات عادی 13/825/000 = 19/750 * 700
2) ضایعات غیرعادی: 5/925/000 = 19/750 * 300
3) کالا در جریان ساخت پایان دوره:
مواد 17/700/000 = 19/750 * 2000
تبدیل 10/900/000 = 10/900 * 2000 * 50%
جمع 28/600/000
جمع مراحل 1 و 2 و 3 186/600/000
سوالاتی که ممکن است برایتان پیش بیاید:
چرا موجودی پایان دوره از ضایعات عادی سهم نبرده است؟
پاسخ: چون درصد تکمیل موجودی پایان دوره بیشتر از ضایعات عادی است از آن سهم نمی برد.
بهای تمام شده هر واحد در مثال فوق برابر چه مقدار می باشد؟
پاسخ: برابر با حاصل کسر 7000 ÷ 152/075/000 است. یعنی ضایعات جزو بهای تمام شده تکمیل شده هر واحد محسوب می شود.
2) به روش فایفو: مرحله 1 و 2 مشابه قسمت قبل است.
مرحله 3) همان طور که ملاحظه می شود نرخ و هزینه روش فایفو بیشتر از روش میانگین است زیرا شامل هزینه دوره قبل نیز می باشد:
نرخ مواد 9000 = 8500 ÷ 76/500/000
نرخ تبدیل 11/000 = 8100 ÷ 89/100/000
هزینه هر واحد 20/000
مرحله 4) الف: هزینه های منظور شده به حساب دایره:
هزینه مواد مرداد ماه 76/500/000
هزینه تبدیل در مرداد ماه 89/100/000
جمع 165/600/000
ب: نحوه تخصیص:
1) کالا ساخته شده و انتقالی به مرحله بعد
1-1) کالا ساخته شده بدون در نظر گرفتن ضایعات:
1-1-1) از محل در جریان ساخت اول دوره:
مواد 0 = 9000 * 0% * 1500 (1005 تکمیل بوده پس 0% الباقی تکمیل می شود)
تبدیل 6/600/000 = 11/000 * 40% * 1500
توجه شود که در جریان ساخت اول دوره 60% تکمیل بوده پس 40% دیگر روی ان کار انجام شده است.
2-1-1)از محل وارده طی دوره: 110/000/000 = 20/000 * 5/500
جمع 116/600/000
5500 طی دوره = 1500 تکمیل شده اول دوره - 7000 تکمیل شده
2-1) ضایعات عادی: 14/000/000 = 20/000 * 700
توجه شود چون درصد تکمیل ضایعات بیشتر از کالا پایان دوره است پس فقط به کالای ساخته شده منتقل می شود بنابراین جمع برای دو مورد فوق داریم:
130/600/000 = 14/000/000 + 116/600/000
2) ضایعات غیرعادی: 6/000/000 = 20/000 * 300
3) کالا در جریان ساخت پایان دوره:
مواد 18/000/000 = 9000 * 100% * 2000
تبدیل 11/000/000 = 11/000 * 50% * 2000
جمع 29/000/000
21/657 = 7000 ÷ (151/600/000) = بهای تمام شده هر واحد تکمیل شده
151/600/000 = 21/000/000 + 130/600/000 = کالا ابتدای دوره + تکمیل طی دوره + ضایعات عادی = بهای تمام شده کل
.jpg)
