تخصیص هزینه های مشترک

هزینه های مشترک، هزینه های یک واحد، فعالیت یا دیگر موضوعات هزینه می باشد که بیش از یک استفاده کننده دارد. برای مثال نوشابه های زرد و سیاه تا مراحلی معین از تولید یک سری هزینه های یکسان استفاده می کنند و بعد از آن وارد مرحله اضافه کردن اسانس های متفاوت می شوند. یا دانشجویی که برای مصاحبه دو استخدام باید به دو شهر مسافرت نماید، هزینه سفر او عبارت است از بلیط رفتن به شهر اول و از انجا به شهر دوم و سپس برگشت به دانشگاه خود. در واقع در این سفر قسمتی از هزینه سفر به شهر دوم توسط بلیط اول پرداخت شده، یعنی هزینه بلیط اول مربوط به هر دو شهر اول و دوم می باشد که باید برای مثال بر اساس مسافت، تسهیم گردد.

انواع محصولات مشترک

محصولات مشترک به 3 دسته محصولات اصلی و محصولات فرعی و زایدات تقسیم می شوند:

1) محصولات اصلی: محصولاتی هستند که جز اهداف اصلی تولید بوده و در مقایسه با دیگر محصولات از ارزش اقتصادی برخوردار می باشند. از بین محصولات پالایشگاه، بنزین، نفت سفید و نفت کوره، محصولات اصلی قلمداد می شوند.

2) محصولات فرعی: محصولاتی هستند که جزو اهداف اصلی تولید نیستند بلکه تولید آنها به همراه محصولات اصلی غیرقابل اجتناب بوده و در مقایسه با محصولات اصلی از ارزش ناچیزی برخوردار هستند. همواره بین تولید این محصولات و محصولات اصلی یک رابطه نسبی مقداری وجود دارد. در یک پالایشگاه گوگرد و قیر و کود شیمیایی جزو محصولات فرعی قلمداد می شوند. البته محصولات فرعی ممکن است به همان شکل اولیه قابل فروش باشند یا برای قابل فروش شدن مستلزم انجام عملیات اضافی باشند.

3) محصولات زایدات: موادی هستند که به طور غیرقابل اجتناب در اثر تولید ایجاد می شوند و فاقد ارزش فروش می باشند. در نتیجه هیچ هزینه ای به آنها تخصیص داده نمی شوند. مانند براده ای که در اثر برش فلزات حاصل می شود یا بخارهایی که از پالایشگاه خارج و سوزانده می شود.

تفاوت زایدات با ضایعات

زایدات به طور معمول از مواد اولیه ناشی می شوند در حالی که ضایعات محصولاتی هستند که ویژگی محصولات سالم را ندارند و بعضا دارای ارزش فروش هستند. ضایعات مانند قطعه ای که در اثر برش ناقص معیوب شده اند و به عنوان محصول قابل فروش نمی باشند.

نقطه تفکیک

نقطه ای از فرآیند تولید که در آن هر یک از محصولات مشترک به تنهایی و به صورت مجزا قابل شناسایی می شود. برای مثال دریک پالایشگاه نفت خام، پایان مرحله تصفیه خام، نقطه تفکیک می باشد.

- در تولید همزمان چند محصول، کلیه هزینه هایی که تا قبل از رسیدن به نقطه تفکیک واقع می شوند هزینه های مشترک نامیده می شوند. بارز ترین ویژگی این هزینه ها این است که برای کلیه محصولات به شکل یک مجموعه غیرقابل تفکیک واقع می شوند.

- کلیه هزینه های انجام شده بعد از نقطه تفکیک، برای تکمیل محصولات و تبدیل آنها به وضعیت قابل فروش، هزینه های بعد از نقطه تفکیک نامیده می شوند.

هزینه یابی محصولات مشترک

هدف از هزینه یابی محصولات مشترک، تعیین بهای تمام شده هرکدام از محصولات است.

نکته مهم: در هزینه یابی محصولات مشترک، تخصیص هزینه های مشترک به گونه ای است که بتوان به نحو مناسب، بهای تمام شده محصولات را در نقطه تفکیک تعیین کرد. بهای تمام شده محصولات مشترک از دو جزو زیر تشکیل شده است:

1) هزینه های قبل از نقطه تفکیک (هزینه های مشترک): این هزینه ها بایکی از روش های زیر به محصولات تسهیم می شود که در مورد آنها توضیح داده خواهد شد:

- روش مقداری (مقادیر فیزیکی نسبی)

- روش ارزش نسبی فروش در مرحله نهایی

- روش ارزش نسبی فروش در نقطه تفکیک

- روش درصد سود ناخالص ثابت (روش هزینه یابی معکوس)

- روش ارزش خالص بازیافتنی در نقطه تفکیک (روش ارزش برآوردی فروش در نقطه تفکیک)

2) هزینه های بعد از نقطه تفکیک (هزینه های خاص):این هزینه ها که هزینه های مستقیم محصولات هستند، با روش های هزینه یابی مرحله ای قابل تخصیص به محصول مورد نظر می باشند.

تخصیص هزینه های مشترک

1) روش انفرادی تخصیص هزینه ها: در این روش از اطلاعات متعلق به هر موضوع هزینه، به عنوان یک واحد عملیاتی جداگانه یا مستقل استفاده می شود و وزن های تخصیص هزینه تعیین می شود.

در مورد مثال هزینه مشترک مسافرت دانشجو، برای مثال هزینه بلیط رفت وبرگشت از دانشگاه تا شهر اول 800/000 و از دانشگاه تا شهر دوم 1/200/000 ریال می باشد اما هزینه رفتن از دانشگاه به شهر اول و سپس از آنجا به شهر دوم در مجموع 1/500/000 ریال می باشد یعنی اگر دانشجو بخواهد جداگانه به شهر ها برود نسبت به وقتی که به صورت مشترک به دو شهر سفر کند باید مبلغ 500/000 ریال هزینه بیشتر پرداخت کند. همین موضوع اهمیت این مطلب را می رساند که اگر بتوان برای محصولات تا مراحلی، از هزینه های یکسان و مشترک استفاده کنیم، نسبت به وقتی که هر محصول جداگانه کلیه مراحل را طی کند، چه میزان در هزینه های تولید صرفه جویی داشته باشیم.

حال در این موارد نکته مهم، تعیین سهم هر محصول و فعالیت از هزینه مشترک می باشد، به عنوان مثال سفر دانشجو می توان به صورت زیر هزینه ها را تسهیم نمود:

سهم شرکت مستقر در شهر اول از بلیط مشترک:                        900/000= 1/500/000 *(800/000+1/200/000) ÷ 1/200/000

سهم شرکت مستقر در شهر دوم از بلیط مشترک:                         600/000= 1/500/000 * (800/000+1/200/000) ÷ 800/000

جمع                                                                                 1/500/000

اغلب طرفداران روش فوق بر منصفانه بودن یا عادلانه بودن روش مذکور تاکید دارند. این روش از این جهت منصفانه است که هریک از دو محصول، به نسبت هزینه های حالت انفرادی بخشی از هزینه های کل را تقبل می کنند.

2) روش تفاضلی تخصیص هزینه:در این روش ابتدا موضوعات هزینه رتبه بندی می شوند و سپس برای تخصیص هزینه ها، موضوعات هزینه، از این رتبه بندی استفاده می شود. برای این روش ابتدا به چند تعریف توجه نمایید:

 شریک اول: موضوع هزینه ای که در اول رتبه بندی تخصیص هزینه قرار می گیرد را شریک اول گویند و هزینه متعلق به آن برابر است با هزینه ای که به صورت افرادی به آن تعلق می گرفت.

شریک اضافی: هزینه های اضافی که به سبب وجود دو مصرف کننده بوجود می آید، به شریک اضافی تعلق می گیرد. اگر بیش از دو گروه وجود داشته باشد، باز هم باید آنها را به ترتیب نوشت.

در مثال بالا اگر شرکت مستقر در شهر دوم را به عنوان شریک اول به حساب آوریم، استدلال دانشجوی مورد بحث این است که او معتقد یا ناگریز است که ابتدا به این شهر برود. بنابراین هزینه های تخصیص یافته به شرح زیر می باشد:

شریک                                         هزینه تخصیص یافته

شریک اول                                      1/200/000 ریال

شریک اضافی                                 300/000= 1/200/000 - 1/500/000

اما اگر شرکتی که در شهر اول است به عنوان شریک اول در نظر گرفته شود داریم:

شریک                                       هزینه های تخصیص یافته

شریک اول                                      800/000

شریک اضافی                                 700/000= 800/000 - 1/500/000

حال اگر بیش از دو گروه وجود داشته باشد، باید آنها را مرتب کرد و هزینه های مشترک را بر حسب ترتیب به آنها تخصیص داد. دانشجو طبق دستورالعمل تاریخ مصاحبه شرکت ها، باید یکی از روش های فوق را انتخاب نماید که بتوان تمام هزینه های سفارش را پوشش دهد.

روش های تخصیص هزینه های مشترک به محصولات

1) روش مقداری (مقادیر فیزیکی نسبی)

2) روش ارزش نسبی فروش در مرحله نهایی

3) روش ارزش نسبی فروش در نقطه تفکیک

4) روش درصد سود ناخالص ثابت (هزینه یابی معکوس)

5) روش ارزش خالص بازیافتنی نسبی در نقطه تفکیک (ارزش برآوردی فروش در نقطه تفکیک)

6) روش درصد نسبت حاشیه فروش

روش مقداری (مقادیر فیزیکی نسبی)

این روش ساده ترین روش می باشد و زمانی قابل استفاده است که اولا محصولات مختلف تولید شده با یک مقیاس مشترک مثل تعداد، کیلو گرم و لیتر و… قابل اندازه گیری باشند، ثانیا نرخ فروش محصولات تفاوت چندانی باهم نداشته باشند.

- در روش مقداری، تسهیم هزینه های مشترک به محصولات به نسبت سهم هریک از آنها از جمع مقدار تولید می باشد و بنابراین بهای تمام شده هر واحد محصول در نقطه تفکیک، برای تمام محصولات یکسان می باشد.

مثال) شرکت زاگرس طی فرآیند مشترکی 3 نوع محصول به نام های الف و ب و پ تولید می کند. در پایان مرحله اول که مرحله مشترک است، محصولات الف و ب برای تکمیل و پردازش هر کدام به مرحله خاصی می روند ولی محصول پ بعد از تفکیک بدون پردازش بیشتر به فروش می رسد. جمع هزینه های مشترک در دوره گذشته 600/000 ریال بوده و سایر اطلاعات به شرح زیر بوده است:

                              مقدار تولید            مقدار فروش           قیمت فروش             قیمت فروش              هزینه های بعد از 

محصول                  کیلوگرم                     کیلوگرم             در نقطه تفکیک          نهایی-ریال                   نقطه تفکیک

الف                         5000                     4000                         72                       180                          240000

ب                          3000                     2500                        120                       240                         360000

پ                         2000                      1500                         90                         90                               -

مطلوب است تسهیم هزینه های مشترک و تعیین بهای تمام شده کل و هر واحد از محصولات بر اساس روش مقداری.

محصول           مقدار تولید            سهم از هزینه مشترک        هزینه های بعد از نقطه تفکیک           بهای تمام شده

               مقدار        نسبت          کل              هر واحد            کل                 هر واحد                کل             هر واحد

الف        5000         50%          300/000            60             240/000              48                 540/000             108

ب        3000          30%          180/000            60             360/000             120                 540/000              180

پ        2000          20%          120/000             60                  0                      0                 120/000                 60

⇐      10/000                          600/000                            600/000                                    1/200/000

روش ارزش نسبی فروش در مرحله نهایی

این روش وقتی مورد استفاده قرار می گیرد که محصولات مشترک در نقطه تفکیک قابل فروش نبوده یا فروش آنها مقرون به صرفه نباشد و با پردازش بیشتر قابلیت فروش پیدا نمایند. در این روش فروش نهایی محصولات مشترک تعیین شده و هزینه های مشترک بر مبنای نسبت قیمت فروش هر محصول به قیمت فروش کل محصولات مشترک بین محصولات تسهیم می گردد.

یعنی محصولی که ارزش فروش بیشتری دارد، هزینه بیشتری به آن تخصیص می یابد. البته در واقعیت ممکن است ارزش فروش بیشتر یک محصول به دلیل عرضه و تقاضای آن یا تبلیغات بیشتر و امثال آن باشد. بنابراین این روش دارای اشکال می باشد.

مثال) با در نظر گرفتن اطلاعات مثال قبل، مطلوبست تسهیم هزینه های مشترک و تعیین بهای تمام شده کل و هر واحد از محصولات بر اساس روش ارزش نسبی فروش در مرحله نهایی.

محصول      تولید               ارزش فروش نهایی             سهم از هزینه مشترک      هزینه های بعد از نقطه تفکیک       بهای تمام شده

                مقدار        فی فروش       مبلغ فروش      نسبت          کل              واحد                 کل                        واحد                  کل             واحد

الف         5000         180          900/000       50%       300/000       60            240/000              48            540/000        108

ب         3000          240         720/000       40%       240/000       80            360/000            120             600/000        200

پ         2000           90          180/000        10%        60/000         30               0                       0              60/000           30

⇐       10/000                       1/800/000                    600/000                      600/000                               1/200/000

روش ارزش نسبی فروش در نقطه تفکیک

این روش زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که محصولات مشترک در نقطه تفکیک قابل فروش باشند. هزینه یابی محصولات مشترک در این روش مانند روش قبل می باشد، با این تفاوت که به جای قیمت فروش نهایی محصول، قیمت فروش در نقطه تفکیک مبنای تسهیم هزینه های مشترک واقع می شود.

- این روش مناسب تر از روش قبل می باشد زیرا قیمت فروش بالای یک محصول ممکن است به علت ارزش افزوده ایجاد شده بعد ار نقطه تفکیک باشد. در روش ارزش نسبی فروش در نقطه تفکیک، سهم هر واحد محصول از هزینه های مشترک یکسان نیست.

مثال) بادرنظر گرفتن اطلاعات مثال قبل، مطلوبست تسهیم هزینه های مشترک و تعیین بهای تمام شده کل و هر واحد از محصولات بر اساس روش ارزش نسبی فروش در نقطه تفکیک.

محصول     مقدار تولید      ارزش فروش در نقطه تفکیک     سهم از هزینه مشترک     هزینه های بعد از نقطه تفکیک    بهای تمام شده

           مقدار     واحد          کل               نسبت               کل             واحد                کل                 واحد           کل         واحد

الف    5000        72         360/000         40%            240/000         48              240/000              48         480/000      96

ب     3000       120         360/000         40%            240/000          80              360/000              120         600/000      200

پ    2000         90         180/000          20%             120/000           60                   0                      0          120/000        60

⇐    10/000                  900/000                              600/000                            600/000                            1/200/000

روش درصد سود ناخالص ثابت (روش هزینه یابی معکوس)

این روش زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که محصولات مشترک برای قابل فروش شدن نیاز به تکمیل و پردازش اضافی داشته باشند. این روش ابتدا نسبت سود ناخالص متوسط برای کل محصولات مشترک را محاسبه و سپس نسبت سود ناخالص از عدد 1 کسر می گردد تا نسبت بهای تمام شده به فروش بدست آید:

                                                 فروش ÷ (هزینه های بعد از نقطه تفکیک - هزینه های مشترک - فروش) = نسبت سود ناخالص

        فروش ÷ (هزینه های بعد از نقطه تفکیک + هزینه های مشترک) = نسبت سود ناخالص - 1 = نسبت بهای تمام شده به فروش

- از ایرادات وارد بر این روش این است که ممکن است درصد سود ناخالص واقعی محصولات مختلف برابر نباشد و همچنین اگر هزینه های بعد از نقطه تفکیک محصولی بیشتر از بهای فروش آن باشد، سهم آن محصول از هزینه های مشترک منفی می شود که بی مفهوم می باشد.

مثال) با اطلاعات مثال قبل داریم:

                                          فروش ÷ (هزینه های بعد از نقطه تفکیک + هزینه های مشترک) = نسبت بهای تمام شده به فروش

                                                         0/67 = 3÷2 = 1/800/000 ÷ (600/000 + 600/000) =

محصول     مقدار تولید    ارزش فروش نهایی   نسبت بهای تمام شده    بهای تمام شده      هزینه های بعد از       سهم از هزینه های

                                                                                                                             نقطه تفکیک                  مشترک

               مقدار            کل          واحد                                          کل         واحد         کل            واحد         کل            واحد

الف        5000           900/000     180                 0/67              * 600/000     120     240/000         48     *360/000         72

ب         3000          720/000     240                 0/67               480/000      160     360/000       120      120/000            40

پ        2000           180/000        90                 0/67                120/000       60           0                0      120/000            60

⇐       10/000         1/800/000                                             1/200/000                600/000                    600/000

  نکته * در محاسبات جدول                                                                                                     600/000 = 900/000 * 2/3

                                                                                                                                         480/000 = 720/000 * 2/3

                                                                                                                                           120/000 = 180/000 * 2/3

                                              سهم از هزینه های مشترک 360/000 = 240/000 - 600/000  و 120/000 = 360/000 - 480/000

ارزش خالص بازیافتنی

در این روش هزینه های بعد از نقطه تفکیک را از کل فروش کسر کرده تا ارزش خالص بازیافتنی (میزان هر محصول در نقطه تفکیک) بدست آید. سپس نسبت فروش هر محصول به کل فروش در نقطه تفکیک را محاسبه و در هزینه مشترک (به طور معمول هزینه های دایره اول) ضرب کرده تا میزان سهم هر محصول از هزینه مشترک بدست می آید. بهای تمام شده هر محصول، حاصل جمع هزینه مشترک و هزینه اختصاصی بعد از نقطه تفکیک است.

یادآوری:                                                                           هزینه های توزیع و فروش - بهای فروش = ارزش خالص بازیافتنی

 درصد نسبت حاشیه فروش

دراین روش نسبت سودناخالص کل فروش ناخالص کل را محاسبه کرده سپس ضریب را در فروش هر محصول ضرب کرده تا سود ناخالص آن محاسبه شود، تفاوت فروش و سود ناخالص بهای تمام شده کالا فروش رفته است و می توان با کسر هزینه اختصاصی بعد از نقطه تفکیک از بهای تمام شده، هزینه مشترک هر محصول را نیز محاسبه کرد.

مثال ارزش خالص بازیافتنی و درصد حاشیه فروش)

شرکت آپادانا یک نوع مواد اولیه مصرف نموده و آن را تبدیل به 3 نوع محصول جداگانه می نماید. محصولات الف و ب و پ نتیجه عملیات تولیدی در یک دایره است. محصولات الف و ب بلافاصله پس از نقطه تفکیک قابل فروش می باشند اما محصول پ برای تکمیل نیاز به عملیات تولیدی بیشتری دارد تا قابل فروش شود. قیمت فروش محصولات که در ذیل بیان شده است در طی سال تغییر نخواهد کرد. قیمت فروش هر واحد محصول و تعداد فروش محصولات در طی سال به شرح زیر است:

الف                            120 تن از قرار هر تن 150/000 ریال

ب                             340 تن از قرار هر تن 100/000 ریال

پ                            475 تن از قرار هر تن 70/000 ریال

جمع هزینه های مشترک درطی سال بالغ بر 4/000/000 ریال و هزینه های بعد از نقطه تفکیک محصول پ، 20/000/000 ریال برآورد شده است. هیچ گونه موجودی کالا ساخته شده در اول سال وجود نداشته است و موجودی کالا ساخته شده در پایان سال به شرح زیر است:

محصول الف 180 تن

محصول ب 60 تن

محصول پ 25 تن

هیچ گونه موجودی کالا در جریان ساخت ابتدا و پایان دوره موجود نبوده است. مطلوبست محاسبه قیمت تمام شده موجودی کالا ساخته شده که در ترازنامه منعکس می شود و محاسبه قیمت تمام شده کالا فروش رفته که در صورت حساب سود و زیان منظور می شود با استفاده از روش 

1) ارزش خالص بازیافتنی          2) درصد نسبت حاشیه فروش

پاسخ)

1) تسهیم هزینه های مشترک با روش ارزش خالص بازیافتنی و محاسبه موجودی پایان دوره و بهای کالا فروش رفته

محصول   تعداد تولید    قیمت فروش     کل بها        هزینه های     ارزش خالص    درصد    سهم از هزینه    قیمت تمام شده 

                                   هر واحد          فروش       اختصاصی        بازیافتنی                    های مشترک       ساخته شده  

الف          300              150/000     45/000/000        -             45/000/000    45%      1/800/000        1/800/000

ب           400              100/000       40/000/000        -             40/000/000     40%       1/600/000        1/600/000

پ           500              70/000       35/000/000  20/000/000   15/000/000      15%       600/000         20/600/000

جمع                                                                                   100/000/000    100%      4/000/000      24/000/000

محاسبات جدول:

                                                                                                                          1/800/000 = 4/000/000 * %45

                                                                                                                           1/600/000 = 4/000/000 * %40

                                                                                                                             600/000 = 4/000/000 * %45

قیمت تمام شده هر واحد          تعداد کالا باقیمانده          قیمت تمام شده          تعداد کالا فروش رفته         قیمت تمام شده

                                              (پایان دوره)                 کالا پایان دوره                                                  کالا فروش رفته

6/000=300÷1/800/000                   180                  1/080/000=6000*180                  120                 720/000=6000*120

4/000=400÷1/600/000                    60                           240/000                            340                      1/360/000

41200=500÷20/600/000                 25                         1/030/000                           475                      19/750/000

جمع                                            265                        2/350/000                          935                       21/650/000

2) محاسبه نسبت حاشیه فروش ناخالص

فروش محصولات الف      45/000/000 = 15/000 * 3/000

فروش محصولات ب       40/000/000 = 10/000 * 4/000

فروش محصولات پ      35/000/000 = 7/000 * 5/000

فروش نهایی مورد انتظار  120/000/000

هزینه مشترک                                           4/000/000

هزینه اختصاصی بعد از نقطه تفکیک            20/000/000

                                                                                      (24/000/000)

سود ناویژه                                                                        96/000/000

بنابراین نسبت حاشیه فروش ناخالص                            80% =(100) *120/000/000 ÷ 96/000/000 = فروش کل ÷ سود ناویژه

                                                                         تسهیم هزینه های مشترک بین محصولات

شرح                                                  محصول الف             محصول ب             محصول پ              جمع

ارزش فروش نهایی محصولات               45/000/000            40/000/000            35/000/000          120/000/000

کسر می شود:

حاشیه فروش ناخالص(80% فروش)     (36/000/000)        (32/000/000)         (28/000/000)          (96/000/000)

بهای تمام شده کالا فروش رفته             9/000/000              8/000/000               7/000/000               24/000/000

کسر می شود:

هزینه های اختصاصی بعد از تفکیک           -                             -                    (20/000/000)          (20/000/000)

هزینه های مشترک تخصیص یافته       9/000/000             8/000/000             (13/000/000)            4/000/000

                                                         5/400/000 = 180 * ((120+180) ÷ 9/000/000) = موجودی پایان دوره محصول الف

                                                        3/600/000 = 120 * ((120+180) ÷ 9/000/000)  = بهای تمام شده کالا فروش رفته الف

                                                              1/200/000 = 60 * ((340+60) ÷ 8/000/000) = موجودی پایان دوره محصول ب

                                                       6/800/000 = 340 * ((340+60) ÷ 8/000/000) = بهای تمام شده کالا فروش رفته ب

                                                             350/000 = 25 * ((475+25) ÷ 7/000/000) = موجودی پایان دوره محصول پ

                                                        650/000 = 475 * ((475+25) ÷ 7/000/000) = بهای تمام شده کالا فروش رفته پ

روش های ثبت فروش محصولات فرعی

1) شناسایی در زمان فروش:در صورتی که ارزش محصول فرعی در زمان فروش شناسایی شود با ارزش خالص بازیافتنی محصول فرعی( حاصل محصول فرعی پس از کسر هزینه های توزیع و فروش) به یکی از 3 روش زیر برخورد می شود:

به عنوان سایر درآمد ها: بعد از سود و زیان عملیاتی در صورتحساب سود و زیان

به عنوان قسمتی از فروش: تحت سرفصل درآمدهای عملیاتی در صورتحساب سود و زیان

صرف کاهش بهای تمام شده محصولات اصلی فروش رفته.

2) شناسایی در زمان تولید:درصورتی که ارزش محصول فرعی در زمان تولید شناسایی گردد، ارزش خالص بازیافتنی آن از جمع هزینه های مشترک کسر می شود. باقیمانده آن بخشی از هزینه های مشترک می باشد که باید بر اساس یکی از روش های تسهیم بین محصولات اصلی تهسیم شود. این روش منطقی تر است ولی در روش به عنوان قسمتی از فروش عملی تر است. 

مثال) شرکت فرشاد طی فرآیندی مشترک، 2 محصول اصلی الف و ب و یک محصول فرعی به نام پ را تولید می نماید. محصولات الف و ب بعد از نقطه تفکیک بلافاصله فروخته شده اما محصول ب باید مورد پردازش بیشتر قرار گیرد. جمع هزینه های مشترک در دوره گذشته 1/800/000 ریال و هزینه توزیع و فروش هر واحد محصول پ، 40 ریال بوده است. سایر اطلاعات به شرح زیر می باشد:

محصول                حجم تولید          قیمت فروش هر واحد        هزینه های بعد ار نقطه تفکیک

الف                        2000                        450                                        0

ب                         4000                        650                                   1/000/000

پ                        500                         140                                          0

با فرض اینکه ارزش خالص بازیافتنی محصول فرعی صرف کاهش هزینه های مشترک شود، مطلوبست تسهیم هزینه های مشترک بر اساس روش ارزش خالص بازیافتنی نسبی در نقطه تفکیک.

پاسخ) 

                                                                                     ارزش خالص بازیافتنی محصول پ        50/000 = (40-140) * 500

                                                          هزینه مشترک قابل تسهیم بین محصولات اصلی     1/750/000 = 50/000 - 1/800/000

محصول    حجم تولید     مبلغ فروش      هزینه های بعد      ارزش خالص بازیافتنی         سهم از هزینه های     بهای تمام شده

                                                        از نقطه تفکیک         در نقطه تفکیک                   مشترک           

              تعداد       واحد        کل          واحد        کل          کل           نسبت           کل            واحد         واحد        کل

الف        2000         450    900/000        0            0         900/000       36%         630/000     315           315       630/000

ب         4000        650    2/600/000    250    1/000/000  1/600/000     64%      1/120/000       280           530     2/120/000

جمع                              3/500/000             1/000/000   2/500/000                1/750/000                                  2/750/000

 مثال هزینه یابی مرحله ای و مشترک)شرکت صنایع شیمیایی مهتاب در 3 مرحله تولید خود دو محصول شیمیایی الف و ب در فروردین ماه گذشته به شرح زیر تولید کرده است:

مرحله 1) ابتدا ماده 1 وارد فرآیند تولید شده و عملیات ساخت محصولات الف و ب به طور مشترک در این مرحله انجام می شود. در پایان مرحله، دو محصول از هم جداشده. محصول الف برای تکمیل شدن به مرحله 2 و محصول ب به مرحله 3 منتقل می شود. در این مرحله به طور عادی معادل 20% از آحاد وارده به تولید ضایع می شود و بقیه به نسبت 40% و 60% به ترتیب به مرحله 2 و3 انتقال می یابد. ضایعات از قرار کیلویی 10 ریال فروخته می شود که حاصل فروش صرف کاهش هزینه های مرحله می شود.

در طی فروردین ماه جمعا 25/000 کیلو ماده 1 به این مرحله وارد شده که بهای هر کیلو 64 ریال خریداری شده است. هزینه های تبدیل در این مرحله بالغ بر 1/934/800 ریال بوده و هیچگونه کالا در جریان ساخت در ابتدا و پایان فروردین ماه وجود نداشته است. هزینه های مشترک برای ساخت محصولات در پایان این مرحله باید به نسبت بهای برآوردی فروش محصولات در نقطه تفکیک آنها تسهیم شود.

مرحله 2) دراین مرحله محصول انتقالی از مرحله 1 به محصول الف تبدیل می شود که از قرار هر کیلو 520 ریال قابل فروش است. محصول انتقالی در ابتدای مرحله دوم باهم وزن خود با ماده شیمیایی 2 ترکیب می شود. ماده شیمیایی 2 از قرار هرکیلو 16 ریال قابل خریداری است. هزینه تبدیل در این مرحله 1/120/000 ریال بوده و کالا در جریان ساخت در اول فروردین 2000 کیلو (50% تکمیل) به بهای تمام شده 290/000 ریال بوده است. کالا در جریان ساخت پایان فروردین ماه 4000 کیلو (25% تبدیل) می باشد.

مرحله 3) محصول انتقالی از مرحله 1، در این مرحله به محصول ب تبدیل می شود که کیلویی 928 ریال به فروش می رسد. در ابتدای این مرحله قبل از انجام هرکاری معادل 10% محصول وارده از مرحله 1 به طور عادی ضایع می شود که از قرار کیلویی 25 ریال به فروش می رسد و حاصل فروش صرف کاهش هزینه های تبدیل مرحله می شود. هزینه تبدیل در این مرحله 1/710/000 ریال و کالا در جریان ساخت در اول فروردین ماه 2500 کیلو (40% تکمیل) به بهای تمام شده 367/000 ریال بوده است. کالا در جریان ساخت پایان فروردین ماه 3600 کیلو (50% تکمیل) می باشد. مطلوب است تنظیم حساب کالا در جریان مراحل 1 و2و3 و تعیین بهای تمام شده هر واحد محصول الف و ب، با فرض اینکه شرکت برای تعیین بهای تمام شده ار روش فایفو استفاده می نماید.

پاسخ) 

                                                                        کالا در جریان ساخت مرحله 1 

شرح                     کیلو                     ریال                                شرح                          کیلو                       ریال

ماده 1                  25/000              1/600/000               انتقالی به مرحله 2 (40%)         8000                   1/584/000

هزینه تبدیل            0                   1/934/800              انتقالی به مرحله 3 (60%)         12000                  1/900/800

                                                                               ضایعات عادی                          5000                    50/000

جمع ورودی        25/000             3/534/800             جمع خروجی                          25/000                  3/534/800

هزینه مشترک قابل تسهیم بین محصولات عبارتست از کل هزینه های مرحله 1 - حاصل فروش ضایعات عادی یعنی:

1/584/000   < %40                     1/900/800     < %60                3/484/800 = 50/000 - 3/534/800

مبلغ مذکور باید بر اساس بهای فروش برآوردی در نقطه تفکیک ( ارزش خالص بازیافتنی نسبی) بین محصولات تسهیم شود. برای محاسبه بهای فروش برآوردی در نقطه تفکیک، ابتدا باید هزینه های بعد از نقطه تفکیک هریک از محصولات محاسبه شود. بنابراین داریم:

                                                   جدول معادل آحاد تکمیل شده مرحله 2

شرح                                                                              انتقالی                   ماده A                   تبدیل

کالا تکمیل شده                                                               14/000                      14/000                 14/000

کالا در جریان ساخت اول دوره (به طور کامل)                       (2000)                    (2000)                   (2000)

واحدهایی که تولید آنها طی دوره شروع و تکمیل شده          12/000                     12/000                    12/000

کالا در جریان ساخت اول دوره (جهت تکمیل شدن)                0                              0                        1/000

کالا در جریان ساخت پایان دوره (تا درجه تکمیل)                4/000                       4/000                    1/000

معادل آحاد تکمیل شده                                                16/000                       16/000                    14/000

هزینه های بعد از نقطه تفکیک محصول الف به شرح زیر محاسبه می شود:

هزینه ماده 2 مصرف شده      128/000 = 16 * 8000

هزینه ماده 2 هر واحد محصول الف                        8= 16/000 ÷ 128/000

هزینه تبدیل هر واحد محصول الف                      80 = 14/000 ÷ 1/120/000

هزینه بعد از نقطه تفکیک هر واحد محصول الف     88

                                                       جدول معادل آحاد تکمیل شده مرحله 3

شرح تولید                                                                                  انتقالی                              تبدیل

کالا تکمیل شده                                                                           9700                                9700

کالا در جریان ساخت اول دوره (کامل)                                          (2500)                             (2500)

واحدهایی که تولید آنها طی دوره شروع و تکمیل شده                      7200                                7200

کالا در جریان ساخت اول دوره (جهت تکمیل شده)                             0                                    1500

کالا در جریان ساخت پایان دوره (تا درجه تکمیل)                           3600                                1800

جمع معادل آحاد تکمیل شده                                                     10/800                              10/500

هزینه های بعد از نقطه تفکیک محصول ب به شرح زیر محاسبه می شود:

حاصل فروش ضایعات عادی که مصرف کاهش هزینه تبدیل می شود:                     30/000 = 25 * 1200

هزینه تبدیل (هزینه بعد از نقطه تفکیک) هر واحد محصول ب                              160= 10/500 ÷ (30/000 - 1/710/000)

محصول      بهای فروش     هزینه بعد از      بهای فروش برآوردی      حجم تولید       بهای فروش برآوردی کل        سهم از هزینه های

                                    نقطه تفکیک         نقطه تفکیک                                    در نقطه تفکیک                        مشترک

                   ریال              ریال                     ریال                         کیلو              ریال             نسبت           کل                واحد

الف             520               88                     432                     16/000      6/912/000           5/11        1/584/000           99

ب               928             160                     768                     10/800      8/294/400          6/11         1/900/800           176

جمع                                                                                                   15/206/400                        3/484/800

بهای تمام شده هر واحد محصول الف                                                 بهای تمام شده هر واحد محصول ب

هزینه انتقالی             99                                                                       هرینه انتقالی                176

هزینه ماده 2              8          

هزینه تبدیل              80                                                                      هزینه تبدیل                   160

                           187                                                                                                          336

                                                                  کالا در جریان ساخت مرحله 3

                                        کیلو                     ریال                                                                   کیلو                     ریال

موجودی اول دوره            2/500                367/000             کالا تکمیل شده ب                        9700              3/026/200

انتقالی از مرحله 1            12/000              1/900/800               ضایعات عادی                            1200                         0

هزینه تبدیل                                         1/680/000               موجودی پایان دوره                     3600                   921/600

                                   14/500            3/947/800                                                           14/500               3/947/800

                                                                  جدول تخصیص هزینه های مرحله 3

شرح                                                                                          محاسبات                                        ریال

بهای تمام شده کالا در جریان ساخت اول دوره                                                                                        367/000

هزینه تکمیل کالا در جریان ساخت اول دوره - تبدیل                        160 * 1500                                        240/000

بهای تمام شده کالا تکمیل شده از محل موجودی اول دوره                                                                       607/000

بهای تمام شده واحدهای شروع و تکمیل شده طی دوره                  336 * 7200                                    2/419/200

بهای تمام شده کالا در جریان ساخت پایان دوره                                                                                  3/026/200

انتقالی                                                                         633/600 = 176 * 3600

تبدیل                                                                          288/000 = 160 * 1800                                 921/600

جمع هزینه های تخصیص یافته                                                                                                      3/947/800